به گزاارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، شاید سال‌ها پیش، روند تغییر دما و میزان و نوع بارش در فصل‌ها، الگوی مشخصی داشت اما در دهه‌های اخیر، به‌دلیل تغییر اقلیم جهانی، گرمایش زمین و معضلات دیگر، این الگوها تغییر کرده و حتی اگر پدیده‌هایی مانند ال‌نینو، لانینا و... سالیان پیش از این هم ایجاد می‌شدند، نمود و بروز آنها کمتر بود. امسال از اوایل سال، اخباری مبنی بر خروج از حالت «لانینا» -که در سه سال گذشته باعث خشکسالی و کم‌بارشی شده بود- و ورود به فاز «ال‌نینو» منتشر شده و پیش‌بینی‌های متعددی از بارش‌های مناسب شده است.
در ابتدا، ضرورت دارد تا اصطلاحات اصلی پیرامون پدیده‌های آب‌وهوایی، مرور شود. ال‌نینو در لغت و به زبان اسپانیایی، به معنای پسر کوچک است. از طرفی، از آنجا که پدیده ال‌نینو حدودا در ایام کریسمس رخ می‌دهد، به آن پسر مسیح هم می‌گویند. برای اولین‌بار هم این نام (ال‌نینو) توسط ماهیگیران اسپانیایی مورد استفاده قرار گرفت، چراکه آنها برای اولین‌بار متوجه افزایش دمای آب دریا شدند.
در سال‌های اخیر مطالعات گسترده‌ای درباره سازوکار ایجاد ال‌نینو و تاثیرات متقابل جو و اقیانوس انجام شده است؛ به‌خصوص در ارتباط با ناموزونی دما در سطح دریا و نوسانات فشار جو در سال‌هایی که ال‌نینو رخ می‌دهد؛ مجموعه این تغییرات، نوسانات جنوبی نام گرفته که با کلمه اختصاری
ENSO) ElNino Southern Oscillation) یعنی ترکیبی از دو کلمه ال‌نینو و نوسانات جنوبی استفاده می‌شود.
در واقع آن‌طور که در مقالات و متون تخصصی گفته شده، پدیده دورپیوند انسو، یک پدیده مستمر و دینامیک است و 3 فاز دارد؛ فاز گرم (ال‌نینو) فاز سرد (لانینا) و شرایط خنثی. در هر فاز این پدیده هم، تمایل به تغییر وضعیت و رسیدن به فاز مخالف، مشاهد می‌شود. این پدیده، باعث سرد و گرم شدن آب سطح دریاها در اقیانوس آرام حاره‌ای به‌صورت دوره‌ای می‌شود و اثرات اقلیمی جهانی دارد.
به‌طورکلی منشا پدیده انسو، در اقیانوس آرام است اما با مقیاس زمانی 2 تا 7 ساله، بر اقلیم جهان اثر می‌گذارد. هرچند که برخی بر این باورند که فاصله اقیانوس آرام از کشور ما زیاد است و شاید تغییرات آن تاثیر چشمگیری بر این سرزمین نداشته باشد، اما باید توجه داشت که هرچند این پدیده بر مناطق نزدیک‌تر تاثیر بیشتری خواهد داشت، اما به‌دلیل وسعت پهنه این اقیانوس، تاثیرات آن در سراسر سیستم آب‌وهوایی جهانی بازتاب می‌یابد.
نابهنجاری اقیانوس آرام تمام دنیا را متحول می‌کند
«پرویز رضازاده»، مشاور امور پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور، در توضیح پدیده انسو و تاثیرگذاری آن بر سرزمین ما، به «اعتماد» می‌گوید: «ال‌نینو، فاز مثبت پدیده انسو است که طی آن، دمای آب سطح دریا در اقیانوس آرام حاره‌ای بالاتر از نرمال (بالاتر از پنج‌دهم درجه حداقل برای پنج ماه) می‌شود، در حالت لانینا، این دما به زیر نرمال (کمتر از پنج‌دهم درجه) می‌رسد و در شرایط خنثی، این دما نزدیک به نرمال (مثبت و منفی پنج‌دهم درجه) است. اگر دمای آب از پنج‌دهم تا یک درجه بالاتر از نرمال باشد، ال‌نینو ضعیف، یک تا یک‌ونیم درجه بیش از نرمال، ال‌نینو متوسط، یک‌ونیم تا دو درجه فراتر از نرمال، ال‌نینو قوی و برای انحراف دمای بیش از دو درجه به ال‌نینو خیلی قوی دسته‌بندی می‌شود.
تفکیک حالت‌های لانینا نیز این‌گونه است. هرچند که این پدیده (دورپیوندی) در اقیانوس آرام بوده و فاصله آن از ما بسیار زیاد است، اما باید درنظر داشته باشیم اقیانوس آرام حدود یک‌سوم کره‌زمین را دربر گرفته و پهنه وسیعی دارد، همچنین عمق آب آن در بعضی جاها نزدیک 10 کیلومتر است. پس یک پهنه آبی با انرژی بسیار زیادی است و نابهنجاری آن تمام دنیا به ویژه مناطق حاره‌ای و جنب‌حاره‌ای را متحول می‌کند. شدت تاثیرگذاری انسو بر مناطق نزدیک به آن بسیار زیاد و با افزایش فاصله، کاهش می‌یابد.
اما موضوع این است که پدیده انسو و نابهنجاری دمای آب اقیانوس آرام، بر ساختار قائم جو و سامانه‌های بارشی تاثیر می‌گذارد. در واژگان هواشناسی، به بادهای با سرعت زیاد، جت گفته می‌شود و به دو نوع اصلی جت جنب‌حاره‌ای و جت جبهه قطبی تقسیم می‌شود. جت جبهه‌قطبی در عرض‌های میانه و بالا و جت جنب حاره، در مدار 20 تا 30 درجه شمالی و جنوبی، حلقه‌های ناپیوسته‌ای را دور کره‌زمین تشکیل می‌دهند.
تحول در دمای آب، باعث می‌شود که جت جنب‌حاره تقویت یا تضعیف شده و در بخش‌هایی، بالاتر یا پایین‌تر از جایگاه نرمال خود قرار گیرد و زمینه تاثیر نابهنجار هر دو جت جنب‌حاره و جبهه‌قطبی بر پدیده‌های اقلیمی حاره‌ای و برون‌حاره، به‌ویژه بارش را فراهم می‌کند. در دوره ال‌نینو، جت قطبی و جنب‌حاره‌ای روی خاورمیانه و ایران در عرض‌های جنوبی‌تر قرار می‌گیرند و پتانسیل بارش فراتر از نرمال به‌ویژه در پاییز تا اوایل زمستان فراهم می‌شود.»
این کارشناس هواشناسی درباره تاثیرگذاری دیگر دورپیوندها بر شرایط جوی مناطق مختلف، توضیح می‌دهد: «لازم است تاکید کنم فاکتورهای بسیاری در بروز تاثیرات پدیده‌های مختلف در این سرزمین تاثیرگذارند. در کنار پدیده انسو و فازهای مختلف آن، عوامل دورپیوندی دیگر با خاستگاه متفاوت هم وجود دارند که تاثیر خودشان را دارند. آنها دوره تناوب و توان یکسانی ندارند.
یک دوره کامل انسو، حدود 4 (2-6) سال است و پیش‌بینی‌پذیرترین دورپیوند است. همچنین باید توجه داشت که ما فقط درگیر تغییرات اقیانوس آرام نیستیم؛ اقیانوس اطلس و هند هم این‌گونه هستند و بر شرایط مناطق دیگر تاثیرگذارند. تفاوت این اقیانوس‌ها، این است که اقیانوس آرام از ما دور است و نکته مثبت هم اینکه اقیانوس هند، ویژگی‌های همسویی با انسو دارد. یعنی با افزایش یا کاهش دمای آب اقیانوس آرام حاره‌ای، اقیانوس هند هم با شدت و ضعف متفاوت و با تاخیر چندماهه واکنش نشان می‌دهد.
دو سوی اقیانوس هند از سواحل اندونزی تا سواحل شرقی آفریقا، همانند اقیانوس آرام حاره‌ای، اختلاف دمای طبیعی دارند. اختلاف دما بر اثر تغییر نابهنجار سرعت وزش بادهای بسامان (تجارتی)، متفاوت می‌شود که پیامد آن تحول گسترده در شریط جوی و مقدار بارش در مناطق شرقی، مرکزی غربی اقیانوس و قاره‌های مجاور آنهاست. وقتی اقیانوس آرام در حالت مثبت (یا منفی) قرار بگیرد، به‌طور معمول اقیانوس هند هم دمای بالاتر (یا پایین‌تر) از نرمال قرار دارد. موضوع مهم اثرگذار دیگر، بحث اقیانوس اطلس است که سرچشمه اصلی سامانه‌های بارشی موثر بر اروپا، آسیا و البته ایران، حداقل در فصل‌های بارش معمول این مناطق است.
دورپیوند اقیانوس اطلس به نوسان اطلس شمالی شناخته می‌شود که حالت‌های مثبت (قوی)، منفی (ضعیف که به عرض‌های جنوبی‌تر می‌آید) و حالت خنثی دارد و هرکدام از این حالت‌ها تاثیرگذاری متفاوت به‌ویژه روی اروپا و جنوب غرب آسیا دارند. خاستگاه دورپیوند مهم دیگر در محدوده قطب شمال است که الگوی فشاری و موقعیت قرارگرفتن آن، حالت مثبت و منفی دارد که آن هم شرایط خاص خود را ایجاد می‌کند. به‌طورکلی هرچه بیشتر در این نوسان‌ها وارد شویم، پیچیدگی‌ها بیشتر می‌شود.»
در سال بارشی پیش رو، ال‌نینو در حال گذار به حالت قوی است
رضازاده درمورد پیش‌بینی اثرگذاری ورود به حالت ال‌نینو در سال جاری می‌گوید: «حالت قوی هریک از دورپیوندها، اثرات آشکارتری دارند. درمورد سال بارشی پیش رو، ال‌نینو هم‌اکنون حاکم است و در حال گذار به حالت قوی است. همچنین حالت هر دو اقیانوس مثبت بوده و در راستای هم عمل خواهند کرد. انتظار می‌رود ال‌نینو در زمان اوج خودش که تقریبا پایان سال میلادی است، به افزایش دمای حدود دو درجه بالاتر از نرمال برسد و در حالت قوی قرار بگیرد. درنتیجه پیش‌بینی‌پذیری بالاتری دارد و توان بیشتری خواهد داشت و اثرگذاری آن آشکارتر است.
شاید در سال‌هایی، ما با ال‌نینو یا لانینای قوی روبه‌رو باشیم اما سایر دورپیوندها، با توان بیشتری، مخالف آن عمل کنند و به‌صورت آشکار منجر به بارش زیر نرمال یا بالاتر از نرمال منتهی نشود اما خوشبختانه پیش‌بینی می‌شود امسال چنین شرایطی نخواهیم داشت. همچنین در پیش‌بینی فصلی سازمان هواشناسی کشور که خودم بر تهیه آن نظارت دارم، از بیش از سه ماه قبل تاکید بر این بود که به حالت ال‌نینو وارد می‌شویم و انتظار داریم بارش بالاتر از نرمال، به‌ویژه در پاییز تا اوایل زمستان داشته باشیم. به زبان ساده‌تر، باید گفت که امسال، سایر دورپیوندها همراه با حالت ال‌نینو هستند یا لااقل گرایش به مخالفت با آن ندارند و امیدوار به تاثیر مثبت ال‌نینو بر بارش کشور هستیم.»
ال‌نینو در شرایط بحرانی منابع آب معجزه‌گر نیست
مشاور امور پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور، با اشاره به گرمایش جهانی زمین و تغییر اقلیم جهان، همچنین با تاکید بر قرارگرفتن کشور در سرزمینی گرم و خشک، می‌گوید: «درمورد روند بارش‌ها در پیامدهای انسو با توجه به تحولات جهانی و گرمایش زمین، باید گفت که دما بالا رفته، میزان تبخیر و تعرق افزایش یافته است و بارش‌ها حالت خشن و شدید به خود گرفته‌اند. این روند را در چند دهه گذشته دیدیم و پیش‌بینی می‌شود که ادامه داشته باشد.
این یک موضوع جهانی است اما آن‌چیزی که تاثیرات خشکسالی را در کشور ما افزایش داده، مصرف بی‌رویه از منابع است که باعث خشک‌شدن اغلب دریاچه‌ها، تالاب‌ها و... شده است. این موارد فقط پیامد کم‌بارشی یا افزایش دما نیست و ارتباط تنگاتنگی با شیوه مصرف ما دارد که نیاز به مدیریت قوی و فرهنگ‌سازی و مصرف بهینه کاربران آب در بخش‌های عمومی، کشاورزی و صنعت دارد. پتانسیل تبخیر در این سرزمین گرم و خشک بالاست و ضرورت دارد نحوه آبیاری، کشاورزی و مصرف ما تغییر کند.
امسال در دوره خروج از حالت لانینا (در سه سال گذشته که منجر به کم‌بارشی شد) و ورود به حالت ال‌نینو هستیم و اولین تجربه‌های دوره جدید را داریم و پُربارشی مشهود خواهد بود. با بیان این موضوع باید تاکید کنیم که تاثیر مثبت ال‌نینو در سال بارشی پیش رو معجزه‌گر نیست و شرایط بحرانی منابع آب‌های سطحی و زیرسطحی ما را متحول نمی‌کند. شاید بهترین تاثیر آن، این باشد که امسال مقدار مصرف بیش از نرمال رایج ما را تامین کند و ممکن است سال آینده، در شرایطی قرار گیرد که بارش‌هایی پایین‌تر از سطح نرمال داشته باشیم.»
همزمان با اخبار مربوط به پدیده ال‌نینو و تاثیرات آن بر ایران، پیش‌بینی‌هایی هم از سرمای شدید بر اثر این پدیده در ایران، منتشر شده است. هرچند که به گفته روزنامه خراسان، سازمان هواشناسی کشور سرمای شدید امسال را تکذیب کرده اما این موضوع نگرانی‌هایی ایجاد کرده است.
رضازاده درمورد پیش‌بینی زمستان سرد که برخی روایت کرده‌اند، توضیح می‌دهد: «ما با پیش‌بینی بارش، نابهنجاری دما را هم پیش‌بینی می‌کنیم اما در پیش‌بینی فصلی، نابهنجاری منفی دما ندیدیم. شاید هم گرایش به بیش از نرمال داشته باشد اما درمورد زمستان سرد، چیزی اعلام نشده است. الزامی نیست که با بارش بیشتر کاهش دما هم داشته باشیم. هرکدام از این موارد می‌توانند مسیر خود را طی کنند. کاهش دما هنگام بارش، طبیعی است اما به معنی زمستان سردتر از معمول نیست.»
در برخی اخبار، از ورود به یک دوره ترسالی صحبت شده و حتی برخی به اشتباه بر این باورند که ال‌نینو، می‌تواند ناجی خشکسالی کشور باشد اما براساس ارزیابی‌های علمی و تخصصی، باید بپذیریم که اقلیم ایران گرم و خشک است و ضرورت دارد برای سازگاری با این اقلیم، برنامه‌ریزی و اقدام‌های مدیریتی مناسب انجام شود. در واقع، نباید از فازهای مختلف پدیده انسو، توقع داشته باشیم که بتواند خشکسالی را برطرف و منابع آبی ما را تامین کند.
در گزارشی هم که سوم مهر 1402 در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت منتشر شد، گفته شده: «آمار و ارقام نشان می‌دهد در ایران چیزی حدود سالانه ۹۳ میلیارد متر مکعب آب برای تامین مصارف مختلف مصرف می‌شود که بیش از ۲ برابر شاخص بین‌المللی تعریف‌شده برای این مهم است. مصرف این میزان آب به‌صورت سالانه در کشور درحالی است که براساس اسناد بالادستی آب قابل‌برنامه‌ریزی کشور تنها ۸۱.۵ میلیارد متر مکعب است و این یعنی نه‌تنها سالانه بیش از ۲ برابر شاخص‌های بین‌المللی در کشور آب برداشت می‌شود، بلکه این رقم ۱۱میلیارد متر مکعب از آب قابل‌برنامه‌ریزی مصوب و قانونی نیز بیشتر است.»
هر زمانی که ال‌نینو رخ داده با احتمال بیشتری شاهد ترسالی بودیم
«سعید جمالی»، استادیار دانشگاه آزاد تهران، در رشته برنامه‌ریزی منابع آب، در گفت‌وگو با «اعتماد» درباره تاثیرات ال‌نینو بر منابع آب، می‌گوید: «از نظر آماری، تعداد سال‌هایی که ال‌نینو رخ داده، معمولا در نوار غربی کشور، شاهد افزایش بارش بودیم و این مناطق، شامل زاگرس غربی و بخشی از حوضه آبریز دریاچه ارومیه، کرخه، دز و کارون می‌شود که معمولا سال نرمالی را تجربه کرده‌اند.
با این‌حال، تاکنون ثابت نشده که اگر ال‌نینو قوی‌تر باشد، لزوما ترسالی شدیدتری در ایران داشته باشیم. اما می‌توانیم بگوییم هر زمانی که ال‌نینو رخ داده، با احتمال زیادتری این مناطق شاهد سال نرمال یا ترسالی بودند؛ این توضیح براساس داده‌هایی که در 70، 80 سال گذشته به دست آمده، بررسی شده است. بنابراین امسال هم انتظار داریم شاهد سال آبی پربارش‌تری نسبت به دو، سه سال اخیر باشیم و این مناطق غربی، به‌خصوص کارون بزرگ و کرخه با بارش‌های بیشتری مواجه باشند.
به هر حال، چنین پیش‌بینی‌هایی به این معنی نیست که با یک سال پربارش، مشکلات منابع آبی ما برطرف شود، چراکه چالش‌های منابع آبی ما بسیار شدید است و قطعا این رویدادها نمی‌تواند به عنوان ناجی خشکسالی ما شناخته شود، چون بالانس منابع و مصارف ما به هم ریخته است، ما به صورت معمول، در حال مصرف بیشتر از 80 درصد از منابع آب قابل‌دسترس (منابع آب متوسط بلندمدت) هستیم که عدد بسیار بزرگی است.
در استانداردهایی که تعریف شده، این مصرف نباید از 40 درصد بیشتر شود. وقتی ما این میزان مصرف را به بالای 80درصد می‌رسانیم، یعنی خودمان را در معرض آسیب‌های ناشی از خشکسالی و شرایط حدی اقلیمی قرار می‌دهیم. وقتی یک خشکسالی رخ می‌دهد، چون توقع مصرف‌مان بالا رفته، بیشتر از حالت عادی خسارت می‌بینیم، حتی وقتی یک مقدار بارش کاهش می‌یابد، کشاورزی و تامین منابع آب شرب با چالش‌های سنگینی مواجه خواهد شد. برای امسال هم پیش‌بینی شده که بارش‌های خوبی خواهیم داشت اما مدیریت مصرف، بسیار مهم‌تر از پیش‌بینی میزان بارش‌هاست.»
تکرار شرایط حدی اقلیمی؛ چالش مدیریت منابع آب
این کارشناس منابع آب، با تاکید بر اینکه درمورد بحث منابع آبی، افزایش شرایط حدی اقلیمی، بسیار مهم‌تر از پدیده ال‌نینوست، توضیح می‌دهد: «چیزی که در اقلیم ایران ملموس شده و ما به‌وضوح با آن مواجه هستیم، وقوع سیلاب‌ها در سال‌های خشک است یا اینکه شاهد تکرار شرایط حدی اقلیمی (خشکسالی‌ها، سیل‌ها و امواج شدید گرمایی) هستیم. ما از سال آبی 97- 96، شاهد یکی از دو خشکسالی بزرگ کشور در 60 سال گذشته بودیم. سال آبی بعدی آن، دومین سال پربارش، در 50 سال اخیر بود.
سال آبی 99- 98 باز جزو 5، 6 سال اول پربارش بودیم، 400- 99 جزو سال‌های خشک بودیم. 401- 400 هم جزو خشکترینها بودیم. یعنی در 5، 6 سال گذشته ما به‌طور کامل با شرایط جدی مواجه بودیم. همین موارد مدیریت منابع آب را به‌شدت با چالش مواجه می‌کند. در واقع ما دیگر با آن دوران نرمال قدیمی که یک‌سال تر، یک‌سال خشک و یک سال نرمال داشتیم، مواجه نیستیم و حالا شرایطی که احتمال وقوع آنها کم بود، هرساله خود را نشان می‌دهد. اتفاقی که در این شرایط رخ می‌دهد، این است که یا بارش اتفاق نمی‌افتد و با خشکسالی بسیار شدید مواجه می‌شویم، یا به‌یک‌باره بارشی که قرار بوده طی چند ماه اتفاق بیفتد، در دو یا سه نوبت بارش رخ می‌دهد و تبدیل به یک سیلاب خیلی بزرگ، همراه با خسارت‌های قابل‌توجه خواهد شد.»
جمالی درباره پیش‌بینی‌هایی که از سال بارشی امسال مطرح شده، می‌گوید: «پیش‌بینی سیلاب‌ها به‌طورکلی در بازه‌های 6، 7 روزه و نهایتا 10 روزه پیش از وقوع امکان‌پذیر است و نمی‌توانیم زودتر از این بازه، به‌طور قطع پیش‌بینی وقوع سیلاب‌ها را داشته باشیم. اما می‌توانیم بگوییم با توجه به شاخص‌های اقلیمی که داریم، احتمالا سال پربارشی خواهد بود، ولی اینکه این‌بارش‌ها در چند نوبت رخ بدهند و آیا در طول پاییز و زمستان، بارش یکنواخت داریم یا نه، مشخص نیست.
از طرف دیگر، با توجه به پیش‌بینی پربارشی، باید احتمال دهیم که شاید با چند سیلاب متوسط یا بزرگ مواجه باشیم و ضرورت دارد از همین حالا، برنامه‌ریزی‌هایی برای مدیریت سیلاب یا گلوگاه‌هایی که حریم رودخانه حفظ نشده داشته باشیم؛ در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌هایی که داشتیم، بسیاری از کشاورزها، گستره فعالیت خود را تا حریم رودخانه‌ها پیش بردند و این یکی از مهم‌ترین مواردی است که شاید با اولین بارش‌های سنگین، خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به بار آورد.»
همان‌طور که می‌دانیم، ال‌نینو، پدیده‌ای است که در اقیانوس آرام شکل می‌گیرد و بیشترین تاثیر را بر مناطق مجاور آن و نزدیک به خط استوا دارد. ایران در مناطق حاره‌ای، یعنی نزدیک خط استوا قرار ندارد و از طرفی، فاصله بسیار زیادی با محل وقوع پدیده‌های ال‌نینو و لانینا دارد، اما با توجه به تغییراتی که وقوع این پدیده‌ها در امواج هواشناسی ایجاد می‌کند، به‌صورت غیرمستقیم بر کشور ما نیز تاثیر می‌گذارد.
پدیده ال‌نینو در بارش‌های پاییزه ایران ملموس‌تر خواهد بود
«احد وظیفه»، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، درباره شیوه تاثیرگذاری این پدیده بر الگوی آب‌وهوایی کشور می‌گوید: «به‌واسطه تغییری که در دمای آب اقیانوس آرام ایجاد می‌شود، جریان صعود و نزول هوا در جو دچار تغییر می‌شود؛ بنابراین این پدیده بر الگوهای جوی، یعنی همان امواجی که به‌طور پیوسته دور کره‌زمین می‌چرخند، اثر می‌گذارد.
در این صورت، وقتی چنین تغییر بزرگی در اقیانوس آرام که بسیار وسیع است، رخ می‌دهد، الگوهای جوی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین می‌توان گفت که اثر ال‌نینو و لانینو یا فازهای گرم و سرد اقیانوس آرام، بر گردش‌های جهانی جو تاثیرگذار خواهد بود. هرچند که مناطق مجاور این پدیده تاثیرپذیری بیشتری دارند و اثرات ملموس‌تر است، اما مناطق دورتر هم دستخوش تغییرات ناشی از فازهای انسو دو فاز گرم (ال‌نینو) و سرد (لانینا) می‌شوند.»
در شهریور سال جاری، در پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو گفته شد که «ایران پیش از این، در سال ۱۳۹۴ موج ال‌نینو را تجربه کرد که سرانجامش بارش‌های پرحجم آن سال بود. نتایج پژوهشی با عنوان «تحلیل داده مبنای تاثیر پدیده ال‌نینو بر بارش سالانه ایران» که سال ۱۳۹۵ در ششمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران ارایه شده است، نشان می‌دهد پدیده ال‌نینو بیشترین تاثیر را بر ترسالی مناطق غرب، جنوب‌غرب کشور و مناطق جنوبی رشته‌کوه‌های البرز تا قسمتی از شمال‌شرق ایران دارد.»
وظیفه در این باره توضیح می‌دهد: «در کشور ما، اثر ال‌نینو به‌شدت آن‌چیزی که در مناطق مجاور اقیانوس آرام، مانند جنوب غرب امریکا، فیلیپین و... است، نخواهد بود، چراکه پدیده‌های دیگری در دنیا داریم که اثرگذار هستند و مجموعه‌ای از این پدیده‌ها در اقلیم کشور ما موثر خواهند بود. براساس مطالعاتی که انجام شده، پدیده ال‌نینو در بارش‌های پاییزه ایران ملموس‌تر خواهد بود، به‌خصوص در بارش‌های پاییز تا اوایل زمستان. در کنار ال‌نینو سایر پدیده‌ها هم هستند که تاثیرگذار خواهند بود. در واقع اینکه پدیده‌های دورپیوندی، هر کدام چه الگوهایی داشته باشند و تاثیر آنها بر یکدیگر چگونه باشد، تعیین‌کننده میزان تغییرات آب‌وهوایی در این کشور خواهد بود.»
رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور درباره پیش‌بینی میزان بارندگی در سال آبی پیش رو، می‌گوید: «به‌طورکلی به نظر می‌رسد امسال در فصل پاییز و ابتدای فصل زمستان، با بارندگی نرمال و تا حدی بیش از نرمال روبه‌رو باشیم که این پیش‌بینی‌ها هم احتمالی است.
یعنی حدود 50 تا 70درصد احتمال می‌دهیم به‌خصوص در مناطق غربی و ارتفاعات زاگرس، شاهد بارندگی خوبی باشیم. اینکه چرا به‌طور قطعی پیش‌بینی نمی‌کنیم، به‌دلیل وجود عوامل دیگری است که یا نمی‌شناسیم یا نمی‌توانیم اثرات آن را به‌دقت پیش‌بینی کنیم تا اینکه زمان وقوع آنها برسد؛ بنابراین باید مجموعه‌ای از پیش‌بینی‌ها را در نظر بگیریم. چشم‌انداز بلندمدت فصلی ما می‌گوید باید منتظر شرایط خوبی باشیم اما علاوه بر آن، پیش‌بینی‌های جدیدی هم در بازه‌های کوتاه‌تر براساس تغییرات رخ‌داده منتشر می‌کنیم تا وضعیت را دقیق‌تر شناسایی و بیان کنیم.»
بسیاری از کارشناسان هواشناسی هم هم‌راستا با صحبت‌های رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور گفته‌اند که: «بارش‌های پرحجم در مهر، آبان و حتی آذر امسال تداوم خواهد داشت؛ چراکه اکنون از فاز «لانینا» خارج شده‌ایم و فاز «ال‌نینو» درحال شکل‌گیری است. کشور که در سه سال گذشته کم‌بارشی محسوس را تجربه کرده است، اکنون باید در انتظار بارش‌های نرمال و فراتر از نرمال به‌ویژه در نیمه غربی باشد؛ هرچند این‌بارش‌ها کم‌بارشی پیشین و تشنگی زمین را جبران نخواهد کرد.»
به‌طور نسبی حاکمیت لانینا بیشتر از ال‌نینو است
وظیفه در پاسخ به اینکه با فرض وقوع بارش‌هایی بیشتر از نرمال، آیا می‌توانیم شاهد تغییراتی در خشکسالی باشیم، توضیح می‌دهد: «خشکسالی، یک پدیده طولانی‌مدت، خزنده و فراگیر است. مثلا در سال‌های اخیر خشکسالی فقط به ایران مربوط نمی‌شد و کشورهای اطراف و بخش قابل‌توجهی از خاورمیانه دچار آن بودند. ما نمی‌توانیم بگوییم این‌بارش‌ها بی‌تاثیر است و آن را غنیمت می‌دانیم.
ما به هرحال نیاز آبی خود را برطرف می‌کنیم، چه با برداشت از آب‌های سطحی باشد و چه برداشت از سفره‌های زیرزمینی. در شرایط خشکسالی، به‌واسطه برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، آنها را خشک می‌کنیم و از طرف دیگر، بارندگی‌ای وجود ندارد که بتواند منابع آب زیرزمینی را مجددا تامین کند. همچنین با گرم‌شدن هوا، مصرف هم تشدید می‌شود. به‌هرحال این‌بارش‌ها با فرض اینکه بارش‌های خوبی باشد، تا حدودی کمبود آب را جبران می‌کند. اما باید توجه داشته باشیم که دوره ال‌نینو معمولا کوتاه است.
در واقع تعداد سال‌هایی که ال‌نینو رخ می‌دهد، کمتر از سال‌هایی است که لانینا اتفاق می‌افتد. یعنی به‌طور نسبی حاکمیت لانینا بیشتر از ال‌نینو است که به‌طور آماری برای ما سال‌های کم‌بارشی را به‌دنبال خواهد داشت. یعنی در سه سال گذشته که ما با خشکسالی شدید روبه‌رو بودیم، لانینا حاکم بود. بنابراین امسال که ال‌نینو هست و پربارشی را پیش‌بینی کردیم، ممکن است سال بعد این وضعیت را نداشته باشیم. درنتیجه به سال‌هایی برمی‌گردیم که خشکسالی حادث شده بود.
هرچند که گفتم این یک سال را هم باید غنیمت بدانیم و می‌تواند رفع نیاز کند اما نکته اینجاست که باید بتوانیم از این شرایط استفاده کرده و با مدیریت، سرزمین‌مان را پایدار نگه داریم، چراکه طبیعت به ما ثابت کرده سال‌های خشکسالی‌مان بسیار بیشتر از سال‌های‌تر است. یعنی اگر آمار بارش سالانه چند دهه اخیر را مطالعه کنیم، متوجه می‌شویم که غالب سال‌ها خشک بودند، یکی، دو سال شرایط میانگین بود و به‌ندرت ترسالی داشتیم.
بارندگی‌های ما نسبت به چهار، پنج دهه گذشته کاهش پیدا کرده، بنابراین درست است که اگر امسال بارندگی خوب باشد می‌تواند تا حدودی کمبودهای گذشته را جبران کند اما آنچه مهم است، این است که آب فرصت داشته باشد در زمین نفوذ کند و بتواند چاه‌هایی که بر اثر استخراج بی‌رویه، افت سطح پیدا کردند، ترمیم کند که این اتفاق، با یک‌سال بارندگی خوب، به وقوع نمی‌پیوندد، چراکه خشکسالی، نتیجه تغییرات در سال‌های متمادی است و نمی‌توانیم آن را تغییر دهیم. تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، با توجه به شرایط اقلیمی که داریم، این است که مدیریت هوشمندانه انجام شود، همچنین از بارگذاری بیشتر بر منابع آب خودداری شده و آمایش سرزمین به‌دقت مورد توجه قرار بگیرد.»
او درباره پیش‌بینی‌هایی مبنی بر وقوع سیلاب‌ها، می‌گوید: «این موارد را نمی‌توانیم از امروز پیش‌بینی کنیم. در واقع وقوع سیلاب‌ها در پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت قابل‌تشخیص است. ممکن است باران به دفعات بیاید و شدت زیادی نداشته باشد یعنی سال‌تری باشد اما سیلی نداشته باشیم یا برعکس، ممکن است بارندگی یک‌دفعه رخ بدهد و سیل ایجاد کند که تشخیص آن فقط با پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت امکان‌پذیر است. در واقع وقوع سیل قابل‌پیش‌بینی در بلندمدت نیست و اساسا پیش‌بینی‌های فصلی این توانمندی را ندارند.»
هرچند که تمام پیش‌بینی‌ها و شواهد، حاکی از آن است که از سومین خشکسالی پیاپی خارج شده و احتمالا وارد دوره جدیدی از ترسالی خواهیم شد، اما خیلی نمی‌توانیم به این فرضیه که چنین تغییری، راه نجات ما از خشکسالی خواهد بود، تکیه کنیم. از طرفی، این فرضیه، نباید ما را دوباره در باور فراوانی منابع آب بیندازد و دچار مصرف بی‌رویه شویم.
همچنین، هرگز نباید فراموش کنیم که کشور ما در اقلیم گرم و خشکی واقع شده و تمامی برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات، باید بر پایه این اصل مهم انجام شود. به تعبیری دیگر، پیش‌بینی‌هایی مبنی بر ورود به دوره ترسالی یا خشکسالی، نباید برنامه‌ریزی‌های بلندمدت و الگوی مصرف ما را به سمت بهره‌برداری بی‌رویه و بیشتر از ظرفیت از منابع آب کشور سوق دهد.
نظر شما